«Os Adeuses» é unha experiencia de realidade virtual que está creando unha marea de lembranzas sobre a emigración en «Galicia, un relato no mundo»
09 mar 2020 . Actualizado a las 05:00 h.A historia, a de verdade, non está feita de batallas épicas e grandes personaxes. O relato dun pobo constrúese con pequenas lembranzas. Dunha memoria cotiá. De fotos familiares. Das maletas de cartón do faiado. Da documentación que aínda está gardada no baúl no que veu de Cuba. De todos os xogos aos que Luis Fernández Vila xogou na cuberta do Begoña de camiño a Venezuela. «Xa te podes imaxinar. Eu coñecía o mar pero na praia». A súa vida mestúrase con tantas outras na marea de historia que sube todos os días n’Os Adeuses. Luis puxo as gafas de realidade virtual e volveu aos 13 anos, cando os seus pais o levaron canda eles ao outro lado do mar.
A historia de Luis e da súa dona, María Luisa, son só dúas pingas no océano que cada día descubre Núria Vilalta, a técnica encargada dunha experiencia de realidade virtual que permite subir á cuberta do Juan de Garay, nunha das súas saídas da Coruña. Ao quitar as gafas, logo de erguer a man e despedirse, despois de mirar por última vez o porto dos anos 50 ao coller os camiños do mar, agroman emocións e lembranzas. Como a dun home que se subiu ao mesmiño barco no que viaxou cara a Arxentina cincuenta anos máis tarde. Hai lembranzas que agroman sen sequera poñer as gafas. Como a dun home que emigrou no ventre da súa nai en 1937. Exiliado antes de nacer, non coñeceu Galicia ata a década dos 60.
O relato de Galicia escríbese con sorrisos, con historias propias e dos devanceiros e tamén con bágoas. A emoción é tal que houbo que mercar unha caixa de panos de papel. «Esa parte da exposición é sobre a memoria. Sobre os obxectos que hai nas nosas casas. E a experiencia virtual vai diso. De algo que pode conectar a xeracións entre si». Manuel Gago, comisario de Galicia, un relato no mundo, quixo arriscar cunha experiencia tecnolóxica pioneira nos museos europeos que reconstrúe, a partir de fotos de Alberto Martí -e que se converteron no proxecto Os Adeuses do Consello da Cultura- a saída do Juan de Garay da Coruña. «O propio edificio nolo contou». Cando Gago chegou ao balcón no que hoxe se desenvolve a experiencia, decatouse: «Isto é un porto. E isto é un barco». E así comezou unha reconstrución de sete meses.
«Nos 70 xa non levabamos emigrantes de maleta de cartón». José María Sánchez, capitán da mariña mercante xubilado, rompe tópicos desa gran memoria colectiva que flota alén e aquén do océano. «Había moitos emigrantes que volvían de vacacións e usaban o barco porque lles recordaba aos tempos difíciles . Tiñan ese pequeno pracer de volver en camarotes de primeira».
Tiburóns e tiro ao prato
A primeira vez que José María Sánchez mirou o mar dende a ponte de mando foi no Montserrat, irmán do Begoña no que viaxou Luis. Barcos con historia propia, porque se construíran para transportar tropas na Guerra Mundial e a de levar galegas e galegos foi unha segunda vida. De súpeto, el estaba gobernando os mesmos barcos que ía ver co seu pai ás dársenas do porto de Vigo. «Era un alumno, pero con un galonciño de sete milímetros na bocamanga da chaqueta azul». A súa voz soa a sorriso mentres se mergulla nas lembranzas que lle devolveu a experiencia virtual. Daquela, de cativo presenciara moitas chegadas de paquebotes, como o Santa María.
As anécdotas de Luis e de José María mestúranse no estaleiro de píxeles que é a recreación virtual. E lembra un como os nenos do barco corrían todas as tardes a ver como chegaban quenllas a comer os restos de alimentos que se tiraban pola borda. Ou os berros de «Prato!» que se escoitaban dende a popa do barco mentres os adultos practicaban tiro.
Había festas, había xogos. «Aquilo era pasalo ben pola cuberta. Os rapaces xogabamos a todo, agachadas por aquí, correr por alá», lembra Luis Fernández. «Eu paseino ben e os que ían naquel barco tamén». Xa non había fame. Xa non había necesidade. «Pero anos antes, cando foi o meu pai para alá, deixou aquí á muller e ao fillo e pasounas moi negras ata atopar onde vivir». Tamén José María reclama un espazo na memoria colectiva para as historias de fracaso. Nos barcos nos que el navegou ían tamén expatriados, emigrantes aos que España lle pagaba a pasaxe de volta porque non tiñan nada.
Anos despois, aquén de mar, en Galicia Luis coñecería á súa muller. «Regresei con 26 anos. Pero xa non era o de antes, eu ía e viña con certa frecuencia». A que hoxe é a súa dona vivía aquí. Aquí rematou de estudar Enfermaría. E en canto tivo o título, marchou alén de mar. «Non, eu fun en avión», di rindo María Luisa Amigo. Alí botou tres anos, e quedou namorada do país. «Daquela era unha marabilla», lembra o seu home. «Era un sitio estupendo». A volta do matrimonio si que foi en barco, pero distinta. «Volvemos nun barco que facía cruceiros polo Caribe e viña a Italia a limpar os fondos. E aproveitando trouxemos as nosas cousiñas. Botei tres anos, pero a min aquel país fascinoume».
