Entramos nesa fase de febreiro en que os optimistas xa ventan a primavera. Nótase nos días crecentes, na disposición do horizonte, na promesa do luscofusco. «A metade do inverno vai fóra», acabamos de dicir pola Candeloria. A frase merecería considerarse a máis fermosa de todos os tempos. Non esaxero. Contén unha dose xusta de poesía, un fondo motivador e unha sonoridade perfecta. Ata hai uns anos non reparaba moito nos ditos populares nin no refraneiro, depósitos culturais aos que ollaba con certo desdén, incapaz de recoñecerlles virtudes. Supoño que porque a súa síntese casa pouco co que se precisa na mocidade, que son subordinadas a esgalla e longas explicacións sobre a existencia, darlle voltas ás cousas máis alá da simpleza dun suxeito, verbo e predicado. Ocorre que un día es novo lendo a Kerouac ou a Salinger, e ao seguinte estás fascinado por unha escolma de refráns de Saco e Arce. «Febreiro, sete capas e un sombreiro». «Febreiro, xeada na leira e cachopo na lareira». Ando nesas. Herdei o idioma da miña avoa Sara, unha Katherine Hepburn da Peroxa que veu vivir a Ourense con dúas nenas e a tristura dunha viuvez recente, alá polo inicio da década dos 50. Falou ata a súa morte un ourensao fermosísimo, un galego blancoamorián profundo, atravesado por harmonías da Ribeira Sacra e invencións do barallete que farían aplaudir de gozo a Ben-Cho-Shey. Era, por suposto, unha consumada refraneira á que un golpe fascista non conseguiu roubarlle, como a toda esa xeración de xigantes, unha risa invencible. Estouna vendo. «Fame que agarda fartura non é fame», adoitaba dicirme. Eu era rapaz e non entendía nada, logo un adolescente perplexo que aínda entendía menos, e por fin un proxecto de adulto —sempre inacabado— que chorou a súa viaxe ao cemiterio de San Francisco como se choran as mortes das avoas, orfo dunha maternidade ancestral e dos poderes nunca traspasados por unha sibila. Non entendía o refrán e agora xa o vou entendendo. E ademais en toda a súa extensión, co seu optimismo estoico de tratado taoísta. Entendo que hai unha fame pola que resistir, pola que soñar, pola que arrepoñerse ao espírito dos tempos. Unha fame desas que serven para declarar un amor, mirar por unhas plantas ou organizarse en asemblea. Tamén entendo que a metade do inverno vai fóra, en efecto, e que este feixe de palabras herdadas é o mellor que me vai quedando.