Inma López Silva: «O tratamento de 'true crime' impediu ver o caso Asunta como o que é, unha traxedia con dúas mortas»
FUGAS
«Por que calou Rosario Porto é a gran pregunta. Calou porque non quería provocar a Alfonso», considera a autora de «Por qué Asunta», unha crónica novelada que cuestiona a investigación e o desenlace xudicial do caso que é unha ferida aberta nunha tupida Compostela
12 jul 2024 . Actualizado a las 10:19 h.Non é estraño que en verán orballe en Santiago, pero aquela manta de chuvia fina do verán do 2013 é un símbolo, á luz da traxedia de Asunta Yong-Fang. Cun orballo que di cómo se tecen as relacións da xente ben en Compostela arrinca a crónica novelada Por qué Asunta, de Inma López Silva (Santiago, 1978), que a presentará na feira do Libro da Coruña o 5 de agosto acompañada polo psiquiatra Luis Ferrer i Balsebre. O profesional que tratou a Rosario Porto é, xunto co avogado Gutiérrez Aranguren e Marisel Veliz, madriña da nena, fonte indispensable neste relato co propósito de afondar no caso Asunta barrendo os pousos da ollada sensacionalista e os sesgos machistas. Orballa, pero esta non é unha novela negra, é unha revisión da verdade xudicial do caso.
As conversas, as anécdotas (o anel que, ao parecer, Alfonso Basterra, lle rouba á sogra para darllo a modo de símbolo na pedida a Rosario) e as claves psicolóxicas nas que se afonda marcan a diferenza desta ollada.
—Será o caso Asunta caso pechado? Por que decidiches abordalo?
—O proceso de edición deste libro foi moi longo, polo que acabou xuntándose con esta especie de revival do caso dun xeito involuntario para min. Neste dez anos dende a morte de Asunta, non se puxo o foco na nena, na lectura de xénero.
—Que patróns de xénero ves claramente no caso?
—A sospeita sobre Rosario (Charo) Porto dende o primeiro momento. Independentemente de se era culpable ou inocente, cabe unha reflexión.
—Despois se meteu a Alfonso Basterra no «pack» dela. Ela ía en «pack» con el...
—El ía con ela, máis ben. E aí vemos a cultura da madrasta. El ía no pack dela, e despois se empezou a pensar que igual era ao revés. Eu tiña outro motivo para interesarme polo caso, unha amiga moi próxima, Loli. As súas fillas ían a actividades extraescolares con Asunta. Ela durante anos díxome: «Aquí hai un libro, es a persoa idónea para escribilo porque estás no contexto de Santiago». En Santiago o caso é aínda unha ferida aberta.
—Aberta pero tapada.
—Non hai vento que leve as cousas alí.
—O medo de coñecer toda a verdade?
—Si, hai unha cuestión con Basterra, e é ese silencio perpetuo del. Quen somos nós para interpretar os porqués de alguén que os pode contar el. Parece que, máis ca un silencio, é unha espera. El cando quere fala, escribiulle dúas cartas a Ramón Campos que se usaron no documental.
—O histrionismo de Rosario, a súa frivolidade e as súas incongruencias, perturbáronnos. Non tanto ese control e mesura del...
—Para min, máis que esa enteireza perpetua del, hai un momento clave lamentable: as gravacións no calabozo. Aí vexo unha nai destrozada que demostra unha ansiedade brutal. Que a resposta a «Asunta no nos la devuelve nadie» sexa «Ya lo sé, pero tenemos que olvidarnos de eso un momentito»... Hai unhas respostas nel que impactan moito. E non hai comparación co prezo que tivo que pagar ela. Tres peritos psiquiátricos consideraron que as incongruencias de Rosario Porto eran razoables nunha persoa medicada.
—Pesaba o clixé de «mala nai»?
—Aí está, claramente, o debate das malas nais, que é un xuízo arbitrario, social. Parece que a culpable é ela por ser unha muller neurótica. Por que motivos ela era unha nai neurótica? A ela non se lle diagnosticou depresión, senón ansiedade. Foi nese verán, do 2023, cando foi ingresada e lle caeu media cara. Eu póñome no momento do intento do asasinato na casa de Asunta en xullo. Como nai, póñome no lugar da nai. É razoable non denunciar? Cantas mulleres maltratadas non denuncian? Eu podo entender que Rosario levara soportando tempo unha situación que cría que podía controlar.
—Citas unha sospeita de Aranguren: «Siempre creí que Charo se guardaba algo». Por que calou Rosario Porto?
—É a gran pregunta que nos facemos. Para min, hai unha mestura entre a vergonza e o medo. O medo é poderosísimo. Desde o medo ao xuízo social, que para ela era moi importante, ao medo a el. Ela, ese verán, estaba nun momento de ruptura. Hai unha ruptura e unha consecuencia brutal: intentan matar a Asunta. É probable que Rosario iso o viva como un castigo. É aí onde comprendo os seus silencios, nese «yo controlo y voy tirando».
—Pero a nai parece unha nena incapaz de calquera cousa. É de feito dependente de Basterra ata para medicarse...
—Non, creo que o proceso é o contrario. Ela é infantilizada por el. Ela é acosada por el, que lle fai crer que a vida é moito máis difícil do que é. El está permanentemente facéndose o indispensable. O momento no que Rosario empeza a perder as facultades é ese no que intentan matar a Asunta. Aí el dálle un ultimátum; ante a incapacidade dela de poder coa vida, el dille: «Si quieres que te ayude con la niña, tienes que dejar a ese tío» [«un señor de Vedra»]. Eu non vexo que ela actúe ese verán como unha nai desleixada, manda a nena coa madriña para apartala do lugar que ve perigoso. Neses momentos a nena estaba sendo envelanada, ela quítaa de alí para mandala coa madriña.
—Alfonso xogou sempre a baza do coidado da nena?
—Si, porque tiña claro que el non ía traballar. Tiña unha dependencia económica brutal de Rosario.
—Contas, sen revelar a fonte, que Alfonso lle roubou un anel de diamantes á súa sogra para pedir a man de Charo.
—Si. E iso demostra como era el, dependente total no económico dela. Ela divórciase e déixao sen nada.
—Rosario era unha muller maltratada?
—Sabémolo. Contouno o avogado dela. O xuíz chega a valorar se abrir unha peza á parte por violencia, pero entende que non ten que ver co asunto. Ponte no lugar dun xuíz hai dez anos. Quero pensar que hoxe non prexulgaría así, porque neste tempo pasaron cousas. Para empezar, púxose sobre a mesa o concepto de violencia vicaria. O caso Asunta é anterior.
—Opina Ramón Campos que Rosario matou a Asunta para liberarse de Alfonso.
—Non me cadra. Ela xa estaba facendo todo para liberarse del, arranxando a casa para mudarse coa nena. Un dato relevante: ninguén sospeitou xamais que Rosario intentase matar a nena en xullo.
—Pero por que non falou?
—Porque ela se sobreestima, cre que vai poder controlar o asunto. Cala por medo, por que non quere provocalo a el. Ela dixo que a ela non lle ían facer caso, e os feitos demóstrano. Ela pagou o seu rol, a súa frivolidade. Houbo un xuízo de clase. Hai conciencia de clase, e xuízos de clase, que amais alguén de clase alta non espera.
—Revelas os vimbios familiares de Rosario, a lousa das expectativas dos seus pais, ese pasado familiar con vocación da procura de manter o estato, de estar á altura do acadado e do apelido. Como lle marca a Rosario a súa nai?
Marcárona o pai e a nai. Ela é unha nena educada por un matrimonio maior, que recibe unha moi boa educación, e ademais unha educación progresista, de esquerdas. Por iso conto tamén aquí a historia do irmán exiliado, que é interesante. Rosario recibe un xuízo constante por parte dos seus pais. O pai queixábase moito de que ela non era boa avogada. Son fortes as expectativas que os pais poñen sobre ela, que ela non dá cumprido. Ela déixase ir nese vivir ben, pero non hai nunca un recoñecemento cara a ela. Coa nai non se levaba ben, Rosario é considerada frívola pero a ela molestáballe a frivolidade da nai moitísimo...
—Ás veces reproducimos patróns aprendidos no que non nos recoñecemos...
—Si. Parecémonos ás nais. Esa relación de Curro y Charo conforma tamén a de Charo con Asunta. O gran drama desta historia é a nena, que a nena é un obxecto, a vítima de todo un contexto. Eu creo, precisamente, que coa puberdade da nena, Alfonso ve vir que pode perder o control, o económico e o emocional.
—Comparas o matrimonio Basterra-Porto con Medea e Eurípides, dende outra perspectiva.
—Si. É que o mundo clásico é reinvestigable tamén con perspectiva de xénero. Temos unha lectura dos clásicos mediatizada pola interpretación patriarcal. Desde a síndrome de Medea intentouse ler este caso.
—Non falas do «delito» de Rosario, matizas que é «unha traxedia». Cal é o matiz?
—Detrás de todo crime, hai unha traxedia, unha historia que non é de intriga, senón da condición humana e a perversidade. Iso é o que nos leva á traxedia. O xornalismo renunciou a ver o caso como traxedia e preferiu velo como intriga. É o true crime por enriba do xornalismo. Retíramoslle a Asunta o dereito de que o seu caso fose analizado como unha traxedia. Negámonos a ver a traxedia de Asunta viva, e de Rosario Porto viva. Por iso digo que as grandes vítimas desta historia son dúas mulleres mortas. E non esquezamos que, dez anos despois, nesta historia só hai unha persoa que ten voz.
—O psicolóxico é fundamental. Que achegou a conversa con Luis Ferrer i Balsebre?
—Si. A conversa con el foi moi importante porque foi máis alá do caso en si.
—Reveladora esa división que achega o psiquiatra entre neuróticos e perversos...
—Si, descubrinme falando con el que era unha posible neurótica, pero é un alivio non encadrarse nos perversos. A literatura é o ollo do pecho, convertemos en motivo literario algo non é habitual, que explica unha parte o que somos pero que, por sorte, non é o que somos. Os perversos son unha porcentaxe que nutre os periódicos, pero son minoría. É o interesante máis alá do criminal, pensa nun perverso na política, no perverso que se converte no xefe perfecto. Para min, foi demoledora unha frase que me dixo Luis Ferrer: «A ti que é o peor que che pode pasar?». «Que maten a unha das miñas fillas». E díxome: «Hai algo peor: que te acusen a ti de matala». Iso foi o que pasou con Rosario Porto. Penso que ela non matou a Asunta. Ambos foron acusados por indicios, non hai ningún elemento probado que demostre que algún deles a matou. Postos nos indicios, para min non hai ningún razoable que demostre que Rosario Porto matou a Asunta. As mentiras dela podían ser incongruencias de alguén medicado. E as mentiras del? El tamén mentiu, pero iso pasou desapercibido. O foco non estaba aí.
«Cando os pais mandan a Asunta a pasar ese verán coa madriña non a mandan a un campamento Krusty, mándana a estar coa persoa que máis a quería»
—No caso del, o modo avión da tarde previa á morte de Asunta non ule ben. Onde estaba el?
—Si, é hai un elemento no que eu non entro, pero está na serie documental, é o xuízo con xurado. Como pasou con Dolores Vázquez. Para min, que xa estaba daquela pensando en escribir o libro, foi determinante ver o documental sobre Dolores Vázquez. Pensei: E se en Rosario Porto temos unha vítima estilo Dolores Vázquez, alguén en quen pesa a lousa do patriarcado e que non ten oportunidades xudiciais? No caso de Rosario Porto, foi importante na propia instrución.
—No caso de Dolores Vázquez non había indicios sequera...
—Si, nada. Só prexuízos. Outro caso que é unha traxedia e foi vista como un true crime. Dolores Vázquez aínda está aí, sufrindo as consecuencias desa inxustiza que te deixa absolutamente incapacitada para actuar.
—Hai fontes importantes neste libro, amais de Aranguren e Ferrer i Balsebre, a bibliografía dos traballos de Cruz Morcillo, Mark Guscin, Elvira Lindo, os recordos de Alonso Montero... Cales foron as voces fundamentais nesta túa investigación real e literaria?
—Hai xente da que non podo falar, que foi fundamental. Foron importantes para imaxinar esa relación de Rosario cos seus pais. As fontes de amigos de familia permitíronme saber como era o vínculo dela cos pais, e o que supuxo a chegada de Alfonso á familia. E para min foi fundamental a voz de Marisel Veliz, a madriña de Asunta. Era fundamental falar con alguén que lle dera voz a Asunta. Debemos lembrar que Asunta era unha nena, que era unha nena que tiña moitísima xente que a quería. Cando os pais mandan a Asunta a pasar ese verán coa madriña non a mandan a un campamento Krusty, mándana a estar coa persoa que máis a quería, a que lle facía as súa comidas favoritas, que a levaba á praia e tratábaa como o que era, unha nena. Era fundamental devolverlle a nenez a Asunta. Non como a nena que aparece na cuneta, senón como a nena que viviu feliz, porque houbo alguén que se preocupou por ela, por que non a envelenaran máis.