Miles de registros orales conservan el patrimonio inmaterial de la provincia de A Coruña

Con el último registro incluido la semana pasada, de Malpica de Bergantiños, el Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade (APOI) del Museo do Pobo Galega alcanza las 879 entradas disponibles en Internet para consulta pública. Son una mínima parte de sus fondos, de miles de documentos orales, que conservan el patrimonio inmaterial. El Instituto de Estudo das Identidades del museo decidió promover este archivo cuando, en el 2007, dos docentes, musicólogos e investigadores que ejercían en Mesía, Baldomero Iglesias y Xosé Luís Rivas (conocidos como Mini e Mero, integrantes de los grupos Fuxan os Ventos y A Quenlla) entregaron sus grabaciones de música tradicional, fruto de un trabajo de décadas.

A partir de ahí comenzó el proyecto: «No Museo do Pobo Galego xa había gravacións, que formaban parte das bibliotecas e das doazóns de diversas personalidades recibidas en anos anteriores. Porén, a partir da riqueza dos fondos de Baldomero e Xosé Luís foi cando se decidiu crear un verdadeiro arquivo oral. Aquela doazón aumentou con outras moitas, de cancións, contos, entrevistas, literatura popular, historias de vida, reportaxes de acontecementos de interese etnográfico, de romarías, testemuños, arrolos, cantos de nadal, cantos de berce, de casamento, de sega, lendas, refráns e outros elementos», explica Concepción Losada, coordinadora del APOI.

Concepción Losada, organizadora del archivo: «Temos  cancións, contos, entrevistas, literatura popular,  arrolos, cantos de nadal, cantos de berce, de casamento, de sega, lendas, refráns e outros elementos»

«Só de Baldomero Iglesias temos mais de 11.400 rexistros, de máis de 600 cintas de casete; ou 3.629 de Dorothé Schubarth», agrega. Esta investigadora suiza entregó 300 cuadernos, cedés y casetes, y letras y partituras. «O primeiro que facemos é salvar os materiais, coa súa dixitalización. Despois estudamos todos os seus elementos: indicamos espazos de procedencia, data, compiladores, informantes, tipo de rexistro e restantes datos valiosos de interese. Só se sobe un rexistro para consulta na rede cando está ben completo», sostiene.

La semana pasada, en el sitio del Museo do Pobo en Internet, los mayores volúmenes de registros de la provincia eran de Mesía (104), Muxía y Frades (65 de cada), Mazaricos (58), Dumbría (41), Vimianzo (27) o Malpica (25). De Carballo, por ejemplo, se ofrecían dos, As festiñas do Nadal y A tu puerta estamos; tres de Santiago: Entroido de Marrozos, A morte do arcebispo y A noitiña de Nadal; uno de Teo, Xan Guindán; otro de Rianxo, A gorra de Manolo de Xan; otro de Boqueixón, O porco; o también uno de Ribeira, A pota de caña. Pero «aumentan cada semana, segundo as nosas posibilidades», dice Concepción Losada, quien ejerce como profesora de la Facultade de Psicoloxía de la USC y hace esta labor de forma voluntaria. Ahora trabajan con ella en el APOI dos jóvenes investigadores: Isabel Vigo, historiadora del arte, que estará 9 meses, gracias a un convenio con PuntoGal; y Alberto Longueira, también historiador, quien realiza una estancia de prácticas voluntaria.

«Nestes 15 anos nunca houbo persoal propio para este Arquivo, e leva moito tempo e traballo dixitalizar, completar toda a documentación e todo o que se precisa. Aínda que o obxectivo que pretendemos é pór todos estes fondos a disposición do público», sostiene Concepción Losada.

 Un danés que estudió las brujas de Zugarramurdi también investigó en la zona de Ordes

Entre los extranjeros que hicieron aportaciones relevantes al APOI destaca la colección de Gustav Henningsen, etnógrafo y antropólogo danés, quien estudió el famoso caso de las brujas de Zugarramurdi, en Navarra, e investigó sobre la brujería en la comarca de Ordes entre 1964 y 1968. La suiza Dorothé Schubarth, con Antón Santamarina, entregaron trabajos recopilados entre 1978 y 1984 en Muxía, Camariñas, Mazaricos, Santa Comba, Sobrado, Ponteceso, Outes, Arzúa, Santiago, Ordes o Curtis, entre otros municipios gallegos.

Pero la mayoría de las aportaciones proceden de Galicia: Concepción Losada destaca, además de las ya citadas, las de la Asociación de Gaiteiros Galegos; la del compostelano Pablo Carpintero, quien entregó más de 600 cintas de música tradicional; los fondos de Xosé Manuel González Reboredo sobre fiestas, romerías y carnavales; la aportación de cuentos de Camino Noia; la de Rosa García Orellán, sobre temas relacionados con el mundo del mar; o de Juan Parga, Francisco Manteiga e Ismael Marcos, Xesús Mato, Santos-Villaverde; o Manuel Vilar, el actual director del Museo do Pobo, de entrevistas con emigrantes.

Son bienes que están a disposición pública, bajo las condiciones de Creative Commons. Se utilizaron para diversos productos culturales y artísticos: películas, discos, teatro (en breve se estrenará una obra de Ernesto Is, tras investigar el verano pasado) y publicaciones diversas.

Manuel Vilar, director do Museo do Pobo Galego. «Compramos unha nave para custodiar moitas doazóns valiosas»

 Co Arquivo do Patrimonio Oral da identidade (APOI) o Museo do Pobo Galego integra e coida tamén o patrimonio inmaterial, alén de pezas físicas. Moitas doazóns proceden de traballos para proxectos que non prosperaron, e que no APOI se atribúen ben ás persoas que os realizaron, o que supón recoñecer o seu esforzo. O actual director do museo, Manuel Vilar, está entre quen contribuíron para este arquivo.

 —Que finalidade ten o APOI?

— Como museo de antropoloxía, é importante custodiar todo o que nos axude a entender mellor a vida das persoas en sociedade. Todo tipo de documentación é válida, aínda que sempre houbo documentos que tiveron maior valor en determinados momentos; e con este arquivo recuperamos a documentación oral, á que se lle daba menos importancia.

—Que interesa máis?

—O proxecto comezou por unha doazón dunha colección de Mini e Mero, centrada sobre todo na música, e á que lle demos unha volta. Porque como museo de antropoloxía todo o que é a voz humana é un patrimonio que temos que gardar e unha documentación que favorece entendermos a nosa realidade.

—Como fixo as entrevistas con emigrantes en Nova York?

—Residín coa miña familia un tempo en Nova York. Un día, entre quen esperaban comigo que os fillos saísen do colexio, escoitei como dúas mulleres, a quen non coñecía, falaban en galego. Eran de Carnota, e aí comezou aquela gravación con emigrantes, de historias de vida ben interesantes.

—En que situación está o Museo do Pobo Galego?

—Traballarnos nos novos espazos tras a ampliación, promovendo novas salas. Inauguramos a fase da prehistoria e o reino suevo; e este verán pensamos presentar polo menos o período medieval; alén de manter actividades como, a máis recente, a Mostra Internacional de Cine Etnográfico.

—Exercen como centro sintetizador dos museos galegos?

—Facemos todo o que podemos por ser o referente da museoloxía etnográfica e da antropoloxía en Galicia. Aínda que hai dificultades que demoran a nosa actividade e coas que non contabamos.

—Que dificultades?

—Por exemplo, a instalación da fibra óptica: pensabamos que sería inmediata, e demorou meses; ou o feito de que aínda non teñamos conectado o elevador para poder transportar cousas na ala reformada e ampliada recente.

—Dirixe o museo hai case tres anos, que nota máis en falta?

—Máis persoal. Un museo portugués do Douro, máis pequeno que este, ten 30 profesionais, porque recibe contribucións de moitas empresas da zona; precisaríamos un apoio semellante.

—Non teñen respaldo?

—Si que o temos, e moitas persoas pensan no museo e ofrecen cousas, mesmo compramos unha nave para custodiar as moitas doazóns valiosas que nos chegan; porque hai moita información que está nas persoas e, se non se recolle, desaparece. Acontece que aquí non hai moita cultura de mecenado.

 

---

---

---