Teresa Pastor Novo, filóloga: «Luísa Villalta tería hoxe a forza dun dragón, erguéndose para seguir traballando»

Múltiple, xenerosa, comprometida e inmorredoira. Así describe a filóloga Teresa Pastor Novo a obra da homenaxeada deste 17 de maio, Luísa Villalta. Unha persoa dunha alta sensibilidade e perfeccionismo que daban conta da súa xenerosidade infinda para dar o mellor e para expresar o xusto para que chegase a todo o mundo. Sen excepción. Máis alá de ser unha experta na obra da artista multixenérica, na que se somerxeu abraiada durante os seus anos na facultade, Teresa Pastor é a profesora de galego no IES Eusebio da Guarda, na Coruña, instituto no que Luísa estudou dous anos, antes de ingresar na universidade.

­—Cal é a personalidade literaria da homenaxeada neste Día das Letras?

—Luísa Villalta é unha persoa moi comprometida, primeiramente coa palabra, como filóloga que é. Unha persoa que coidou a palabra co máximo esmero e fixo uns escritos exactos. Comprometida e altamente sensible cuns problemas do seu momento.

­—Como inflúe o seu entorno na súa obra? Era coruñesa de pro.

—En concreto é un tributo á súa terra, á súa matria. A obra, que a estrutura en diferentes partes, empeza facendo unha revisión histórica da cidade, do asentamento na Península da torre de Hércules, con escenas cotiás e edificios cotiáns. Pero ao mesmo tempo ten a sensibilidade e a vea social de protestar polos moitos edificios emblemáticos que desapareceron pola febre inmobiliaria, polo mercantilismo inmobiliario. Hai un poema especialmente sensible, dedicado ao asilo de Adelaida Muro, ou o do río Monelos, que foi canalizado. A cidade da Coruña está totalmente reflectida na súa obra.

­—Temas que mostran a súa alta sensibilidade cara ao que a rodea.

—Si. Tamén fai un repaso dos monumentos máis emblemáticos do Obelisco, incluso poemas cun alto sentido sobre temas recorrentes, como o paso do tempo e da vida, cara a onde imos, ou o que lle dedica á estación de tren de San Cristóbal. A cidade está presente en toda a multiplicidade de vertentes da súa poética: é cívica, de tradición histórica, intimista...

­—Ten poemas sobre a morte?

—A morte pasa de esguello pola súa obra, fai moitas alusións a ela, ao que facemos aquí, a onde estamos e ao paso inexorable do tempo que nos vai conducir a iso. Un dos temas da poesía dos oitenta é a recorrencia a eses temas universais: a morte, a dor, o paso do tempo ou a nostalxia pola infancia perdida.

­—Que opinión tiña ela da morte?

—Unha bastante realista do que é ese feito, que nacemos e morremos como un acto cíclico, biolóxico da vida. Non era un sentimento tráxico da vida. Nun poema de Pensar é escuro facía alusión: «Esta vida que se afoga cada noite como un tépido ouveo». Ela é consciente de que a vida se apaga como algo inexorable do noso ciclo.

­—Hai un feito importante na súa infancia, que é o amor que o seu pai lle inculca pola música. Unha vez entra na súa vida, xa non é posible sacala.

—Dende pequena, cando con 8 anos ingresou no conservatorio superior de música, ata que despois obtivo o título superior de violín, e participou na Xove Orquestra de Galicia. Sempre tivo a música moi achegada a ela. Música e poesía complementáronse absolutamente.

­—Como se alimentaban? Música e poesía.

—Hai unha frase que deixou dita: «Poetizar é musicar con palabras». Unha aliaxe perfecta. Para ela, música e poesía van da man. No prólogo de Música reservada escribiu: «Se o principio foi a palabra, antes dela foi o son e, despois, o entendemento e transmisión da súa melodía». Son indisolubles, música e palabra.

­—Non deixou unha pola outra.

—Ao contrario, enriquecéronse.

­—Dá conta diso nos títulos das súas obras, ou nas fórmulas que emprega, non?

—Coa obra Música reservada, publicada no ano 1991, eu pregunteille ao meu compañeiro de música, o catedrático Faustino Porras, que significaba ese título. Para que vexas como ela medía as palabras, como se preocupaba polo título, pola súa exactitude. A música reservada era unha clara alusión á musica reservata do Renacemento. Unha música caracterizada polo refinamento, moi emocional, moi expresiva, que está baseada nuns recursos moi específicos dirixidos a entendidos. Unha música cunha melodía, moi refinada, e con gran simbolismo musical. Así coidaba Luísa os seus títulos, era a evidente erudición en todos os campos.

­—Cal é a sensibilidade de Luísa?

—Era unha poeta moi comprometida, e se hai algo que cómpre destacar dela é o que quixo á Coruña, como fixo Curros Enríquez tamén. El fora adorado pola Coruña, e no día do seu enterro, segundo contan as crónicas, nunca houbo un clamor tan grande na cidade. Foi un poeta comprometido, cívico. Luísa, como unha especie de reencarnación de Curros, tamén sigue ese elo, a poesía cívica. É moi sensible cos problemas dos máis desfavorecidos. O título do poemario Papagaio vai dedicado a unhas mulleres traballadoras do sexo. Cando foi o desastre do Prestige, aquí neste instituto, poucos meses antes de morrer, parece ser que tamén leu un poema que lle dedicou a un home moi peculiar de Camelle, Man. Un home que podía pasar desapercibido. Ela estaba comprometida cos problemas daquela época, o problema palestino, que aínda está aí. Non era allea ás cousas que pasaban.

­—É moderna a súa obra?

—Si, está de superactualidade. Se vivise, non sería allea á cantidade de problemas que temos hoxe en día. Sendo muller, todo este tema da violencia, dos dereitos da muller, nada ía escapar da súa pluma.

­—Que trazos da súa personalidade traslada ás súas creacións?

—O papel da muller, da escritora, a cuestión da metapoética. Pero Luísa, á parte de todas estas facetas, era tamén unha filósofa. Tamén hai un claro sentimento de morriña, de saudade, da terra ou das cidades que se van transformando.

­—Comprometida, rigorosa e perfeccionista.

—Pero non un perfeccionismo obsesivo, senón o perfeccionismo cunha xenerosidade infinda para dar o mellor dela.

­—Mostra interese por todas as ramas. É unha artista que non se pode encaixar.

—Esa é a mestría pola que todos temos que darlle as grazas, por esa creación. Poeta, escritora de literatura dramática, narradora de obras e novelas, columnista, tradutora, violinista, ensaísta, filósofa... En fin, todas as facetas.

­—Foi unha descoñecida en vida?

—Para nada. Deixou publicados libros en vida pero ten unha grande obra inédita. Participou en certames, en asociacións, en distintos foros de opinión... Foi coñecida e agora máis se vai coñecer e máis persoas van quedar engaioladas coa súa obra.

­—Que pensaría Luísa deste recoñecemento?

—Non me atrevería a falar por ela, eu como filóloga digo que é un xusto pago. Pero hai un poema no que Luísa di: «Érgome dragón, todos os meus corpos posíbeis e brutais para gardar a esencia, esa que me dixeron construtores campesiños, un a un e cada un polo seu lado». Ela estaría orgullosísima, coa forza dun dragón, erguéndose para seguir traballando pola súa lingua, pola nosa lingua.

---

---