Era unha reunión por teléfono co meu equipo da universidade. Ao rematar, un dos meus colegas preguntoume como era a miña axenda cando estou aquí, en Galicia. Eu contesteille que tento seguir os tres horarios de traballo que levo: o de Nova York, con seis horas de diferenza; o de California, con nove; e o da miña aldea, con miña nai e o seu xeito de entender o tempo.
Leveina ao salón de peiteado: «Mira que raíces teño». Ao día seguinte era o San Cristovo, o patrón da aldea de meu pai. Saímos no coche para ir á misa e polo camiño paramos a mercar flores, pois «sabe Deus como está a tumba de teu pai». Da miña casa a Armariz non debería tardar máis de 40 minutos; ía escoitando a miña nai, saltei a saída e levoume hora e media. Chegamos, sacamos as malas herbas da tumba, puxemos os sempiternos caraveis vermellos, ouvimos as campás e baixamos correndo á igrexa.
Unha romaría máis, coma os centos de romarías que no verán e acotío celebran o noso xeito de entender a vida. Romarías coma a do Carme, que ás veces xa pouco teñen que ver coa relixión, senón máis ben cun modo concreto de lembrar como eramos e como estamos a deixar de ser.
Crecín nas romarías. Como gaiteira era un oficio, como filla unha obrigación. Pero agora, entre reunión e reunión, e con poucas horas de sono, ir limpar a tumba de meu pai no mesmo día no que el levaría o seu coche para ser bendicido semella unha pequena utopía. A aldea, baleira, xa só se enche para as romarías. E nós, que somos os nosos costumes, non debemos esquecer que a nosa identidade cultural defínese a través do xeito que tiñamos de celebrar todo en comunidade: o santo ou a seitura. Cal será a utopía do mañá?